«ԵՐԲ ԲԱՑՎՈՒՄ ԵՆ ՍԱՀՄԱՆՆԵՐԸ, ԻՐԱՎԻՃԱԿԸ ԴՈՒՐՍ Է ԳԱԼԻՍ ՎԵՐԱՀՍԿՈՂՈՒԹՅՈՒՆԻՑ»

…և ոչ միայն մշակույթի մասին
«Իրավունքը de facto»-ի հյուրն օրերս Գերմանիայից Երևան ժամանած մեր աշխարհահռչակ հայրենակից, միջազգային մրցույթների քառակի դափնեկիր, Կոմիտասի անվան կոնսերվատորիայի պատվավոր պրոֆեսոր, ՀՀ վաստակավոր արտիստ, ջութակահար ՆԻԿՈԼԱՅ ՄԱԴՈՅԱՆՆ է:
«ԴԵՄ ԵՄ ԱՄԵՆ ԻՆՉ ՆՈՒՅՆ ԿԱԹՍԱՅՈՒՄ ԵՓԵԼՈՒ ՄՈՏԵՑՄԱՆԸ»
-Նիկոլայ, երևանցիներից շատերին խիստ մտահոգում է մեր քաղաքի արդիականացումը, օտարացումն իր ավանդական նկարագրից: Ձեզ՝ որպես եվրոպաբնակ հայի, որքանո՞վ են հաճելի այդ փոփոխությունները:
-Ես մշտապես չեմ լինում Երևանում, իսկ երբ բացակայում ես, ամեն ինչ այլ կերպ է ներկայանում: Կարծում եմ, որ նոր շինությունների մեջ կան այնպիսիք, որոնք շահեկան են քաղաքի համար: Դեմ եմ ամեն ինչ նույն կաթսայում եփելու, միևնույն չափանիշներով գնահատելու մոտեցմանը: Շինարարությունը տարբեր նախագծեր միաձուլող մեծածավալ երևույթ է, որում առկա է քաոսի տարրը, բայց չպետք է մոռանալ, որ դրանում, անկասկած, կան նաև օգտակար բաներ: Ինձ թվում է, որ Հյուսիսային պողոտան որոշակիորեն ձուլվում է Երևանի կոնստրուկցիային և չի խանգարում քաղաքի համայնապատկերին: Իհարկե, Երևանն այսօր այն քաղաքը չէ, որը նախագծել էր Թամանյանը, և կան շատ շինություններ, որոնք, իսկապես, խաթարում են մեր քաղաքի դեմքը, բայց և չի կարելի վերջին տարիներին իրականացված ամբողջ շինարարությանը վերագրել բացասական որակներ: Օրինակ՝ Սիրահարների այգին ինձ շատ դուր է գալիս: Նրանում հարմոնիա կա: Համաձայն չե՞ք:
-Համաձայն եմ, քանի դեռ այդ այգին էլ չի վերածվել ծառահատման գոտու և սրճարանային նոր համալիրի:
-Հնարավոր է, որ վերածվի: Եվ դա շատ տխուր կլինի: Հատկապես այնպիսի տեղերում, ուր կա համերգային դահլիճ, անթույլատրելի է սրճարանների գոյությունը, որտեղից անվերջ ինչ-որ աղմկոտ երաժշտություն է լսվում: Անկասկած, պետք է պայքարել նման երևույթների դեմ:
-Դուք գերազանցությամբ ավարտել եք Բեռլինի արվեստի բարձրագույն ակադեմիան, դեռևս պատանի հասակից հանդես եք գալիս դանիական «Վեստենհոլց» դաշնամուրային եռյակի հետ, արժանացել եք բազում պարգևների և տիտղոսների: Այս ամենին կկարողանայի՞ք հասնել, եթե ապրեիք Հայաստանում:
-Կարծում եմ, որ մանկավարժների հարցում բախտը ժպտացել է ինձ: Նախ` սովորել եմ Նովոսիբիրսկում՝ Զախար Բրոնի մոտ, հետո՝ աշխարհահռչակ ջութակահար Իսահակ Ստեռնի մոտ: Կարծում եմ, որ այս ամենն ինձ համար մեծ խթան է եղել: Նախկին Սովետական Միությունը, ըստ իս, զերծ էր եվրոպական ազդեցություններից, փակ, աշխարհից կտրված պետություն էր: Կրթություն ստանալով Գերմանիայում՝ ես կարողացա հաղթահարել այդ պատնեշները, համեմատության եզրեր գտնել համաշխարհային երաժշտական անցուդարձերի հետ: Բայց, ամեն դեպքում, մարդը միշտ պիտի ձգտի անել հնարավոր առավելագույնը, ինչ թույլ են տալիս սեփական ուժերը: Ոչ մի ասպարեզում կատարյալ համակարգ չկա, մարդն ինքը պիտի ձգտի կատարելության:
«ՀԱՅԱՍՏԱՆՆ ԱՇԽԱՐՀԻ ԱՌԱՋ ՀՊԱՐՏԱՆԱԼՈՒ ԼՈՒՐՋ ՀԻՄՔԵՐ ՈՒՆԻ»
-Ինչպե՞ս է վերաբերվում Արևմուտքի հասարակությունը Հայաստանում կատարվող իրադարձություններին: Մեզ ընկալում են որպես հոկտեմբերի 27, մարտի 1, 21-ամյա աղետի գոտի ունեցող երկի՞ր, թե՞ առաջինն աշխարհում քրիստոնեություն ընդունած, արցախյան պատերազմում անհավանական հաղթանակ տարած, շախմատի և այլ ասպարեզներում բարձր հաջողությունների հասած երկիր:
-Ես երաժշտական աշխարհի ներկայացուցիչ եմ և այդ ասպարեզում եմ փորձում ներկայանալ ու ներկայացնել Հայաստանը: Երբ արտասահմանում հանդես եմ գալիս հայ կոմպոզիտորների՝ Միրզոյանի, Բաբաջանյանի, Խաչատրյանի, այլոց ստեղծագործությունների կատարումներով, մարդիկ տարակուսանքով հարցնում են, թե ինչո՞ւ այդ երաժիշտների անունները բավականաչափ հայտնի չեն աշխարհին, ինչո՞ւ են նրանք քիչ պրոպագանդվում: Ես 15-16 տարեկանից փորձել եմ իմ գործունեությամբ հնարավորինս լրացնել այդ բացը: Մշակույթը, գիտությունը, հիրավի, այն ոլորտն են, որոնք ներկայացնում են ազգի դեմքը. շատ կարևոր է, որ Հայաստանը գիտակցի այս ճշմարտությունը և չկորցնի իր դեմքը: Հատկապես այս արժեքների շնորհիվ է, որ պիտի հարատևի Հայաստանը և աշխարհին ներկայանա հավաստի դիտակետից: Շատ կարևոր է, որ դրսում Հայաստանն ընկալեն այս լույսի ներքո: Այն ոլորտների հետ, որոնք Դուք թվարկեցիք, ես քիչ եմ շփվում և դժվարանում եմ ասել, թե ինչպիսին է արտասահմանցիների արձագանքը դրանց նկատմամբ: Բայց կարծում եմ, որ Հայաստանն աշխարհի առաջ ներկայանալու և հպարտանալու լուրջ հիմքեր ունի: Նա կարիք չունի ինչ-ինչ շտկումների: Իր հարուստ պատմությամբ և մշակույթով նա անուրանալի արժեք է աշխարհի համար:
-Մեր նախագահը կարծում է, որ ավելի լավ է Հայոց ցեղասպանության նկատմամբ ուշադրությունն ակտիվանա բուն Թուրքիայում, քան որևէ նոր պետություն ճանաչի այն: Դուք համամի՞տ եք այս տեսակետին:
-Կարծում եմ՝ որքան շատ երկրներ ճանաչեն Հայոց ցեղասպանության փաստը, այնքան շահեկան կլինի մեզ համար: Դրանով կավելանան այդ խնդրի լուծումը խթանող ազդակները, և այն առավել արդյունավետ ընթացքների մեջ կհայտնվի:
-Գերմանիայի կողմից բավարար ուշադրություն նկատո՞ւմ եք այս խնդրի նկատմամբ:
-Ո՛չ, կարծում եմ՝ ուշադրությունը բավարար չէ: Այնտեղ իրավիճակն այլ է, հետաքրքրության դաշտում Թուրքիայի՝ Եվրամիություն մտնելու խնդիրն է: Այդ իմաստով շատ խաղեր են տարվում երկակի ստանդարտների մակարդակով: Կախված իրավիճակից՝ տեղի է ունենում քաղաքական դիրքորոշումների փոփոխություն: Թե ինչպես կզարգանան հետագա իրադարձությունները, ինչ մեքենայություններ կկատարվեն, դժվար է ասել: Ես ինքս փորձում եմ երաժշտության միջոցով Հայոց ցեղասպանության խնդիրը լսելի դարձնել Եվրոպայում: 2004-05թթ. Հայոց ցեղասպանության 90-ամյակի առթիվ ունեցել եմ բարեգործական համերգաշար Գերմանիայում և Հայաստանում: Այդ գործունեությունը գնահատեց Հայաստանի Հանրապետության ղեկավարությունը. ես պարգևատրվեցի ՀՀ մշակույթի նախարարության Ոսկե մեդալով:
-Մեզ հայտնի է, թե ինչ ասել է ցեղասպանված ժողովրդի բարդույթ: Իսկ ցեղասպանություն կատարած ժողովուրդն իր ներսում կրո՞ւմ է որոշակի բարդույթ: Ապրելով գերմանացիների միջավայրում` նկատե՞լ եք նրանց մեջ այդպիսի դրսևորումներ:
-Այո՛, առհասարակ, գերմանացիները պատերազմից հետո կորցրել են իրենց նախասկզբնական էությունը, իրենց ազգային դեմքը: Նրանց առաջ կանգնած էր չգոյության խնդիրը, ազգի իսպառ ոչնչացման վտանգը: Նրա հետագա ճակատագիրը տնօրինելիս այդ ազգի կարծիքը չէին էլ հարցնում: Սրանով է բացատրվում Գերմանիայի ամերիկանացումը: Այս ամենը, ցավոք, հիմա կատարվում է ամբողջ աշխարհում: Համառորեն առաջ է տարվում համահարթեցման գործընթացը, և եթե անհատականությունը բավականաչափ ձևավորված ու ամուր չէ, ապա հեշտությամբ է տրվում այդ գրոհների ազդեցությանը:
-Հեռուստատեսության համատարած գրոհի այսօրվա պայմաններում սփյուռքահայությունը կարողանո՞ւմ է իր համար հետաքրքիր բան գտնել դրսում հեռարձակվող հայկական հեռուստահաղորդումների մեջ:
-Չգիտեմ: Կարծում եմ՝ այդ ամենը շատ անհատական է, ամեն ոք յուրովի է արձագանքում հեռուստատեսության աշխատանքին: Կան շատ բաներ, որ արտասահմանից այլ կերպ են ընկալվում: Երբեմն թվում է, թե հայությունը կորչում է սփյուռքում, նոր սերունդն օտարվել է իր արմատներից, բայց երբ հայկական հեռուստաալիքներով օգտակար ծրագրեր են հեռարձակվում, երբ դրանք նպաստում են երիտասարդության ազգային դաստիարակությանը, ապա դա մեծ արձագանք է ունենում: Կարևոր է, որ պատանիների, երիտասարդների զարգացումն ընթանա ճիշտ հունով, որ նրանց ուղեղները միշտ սնուցվեն իսկական արժեքներով, ոչ թե թունավորվեն էժանագին ինֆորմացիայով, դաստիարակվեն կեղծ հասկացություններով, տրվեն հոռի ազդեցություններին: Այդ ամենը սերտորեն կապված է շուկայական քաղաքականության հետ, բայց կարելի է զգույշ լինել, գիտակցաբար մոտենալ հարցերին և չտուժել համընդհանուր քաոսում:
«ԻՆՁ ՀԱՄԱՐ ԿԱՐԵՎՈՐ Է, ՈՐ ՄԵՐ ԻՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԼԻՆԻ ԲՆԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄՆԵՐԻ ՄԵՋ»
-Հայաստանը մարդու իրավունքների պաշտպանվածության առումով շա՞տ է զիջում Եվրոպային:
-Մարդու իրավունքները Եվրոպայի տարբեր երկրներում տարբեր կերպ են պաշտպանված: Կարծում եմ՝ դա կապված է և՛ տվյալ երկրի աշխարհագրության, և՛ կլիմայի, և՛ մարդկանց խառնվածքի, և՛ գենետիկ հատկանիշների, և՛ շատ ուրիշ հանգամանքների հետ: Օրինակ՝ Գերմանիան իր ուսերին պատմական մի ծանր բեռ է կրում: Նա ստիպված է շատ հարցեր լուծել ոչ թե սեփական կամքով, այլ հետադարձ հարվածի ներգործությունն իր վրա զգալով: Կան որոշակի ուժեր, որոնք լրջորեն ազդում են Գերմանիայի կայացրած վճիռների վրա: Առաջին հայացքից թվում է, թե դա ուղղակի կապ չունի մարդու իրավունքների պաշտպանության հետ, բայց իրականում գոյություն ունեն բազմաթիվ արտաքին ազդակներ, տարբեր հոսանքներ, որոնք փոխկապակցված են կոնկրետ մարդու իրավունքների հետ: Հատկապես գլոբալիզացիայի այս պայմաններում նման երևույթները շատ զգալի ազդեցություն են թողնում մարդկային ճակատագրերի վրա: Հայաստանում, բնականաբար, վիճակը տարբեր է Եվրոպայից: Բայց ինձ համար կարևոր է, որ մեր իրականությունը լինի բնական զարգացումների մեջ, չտրվի արհեստական, սարքովի ընթացքներին, քանի որ նման բաները վաղ թե ուշ կանգնեցնում են փակուղու առաջ: Այս իմաստով պետք է լրջորեն վերլուծել ու հասկանալ, թե ինչ կտա մեզ հայ-թուրքական սահմանի բացումը: Երբ բացվում են սահմանները (նկատի ունեմ ցանկացած սահման, ոչ անպայման՝ հայ-թուրքականը), իրավիճակը դուրս է գալիս վերահսկողությունից: Միշտ պետք է շատ զգուշորեն վերաբերվել այսպիսի հարցերին, լինել հետևողական: Որովհետև այդ պայմաններում շատ երևույթներ տարրալուծվում են: Սա է պետք կանխել: Գերմանացիների և թուրքերի մեջ էլ է այս խնդիրը ծագել: Նրանք սևագործ աշխատանք կատարելու համար թույլատրեցին թուրքերի մուտքն իրենց երկիր, բայց հետագայում իրավիճակը կարգավորելու լծակները կորցրին:
-Իսկ Հայաստանին դա սպառնո՞ւմ է:
-Ամեն դեպքում, այսպիսի իրավիճակներում վերահսկողությունը, գործողությունների կենտրոնացումը, կանոնակարգումը դժվարանում են: Բայց մեր դեպքում ինքներս ենք հանդես եկել նախաձեռնողի դերում, մեր առջև ծառացած չէ գոյատևման խնդիրը, ինչպես գերմանացիների մոտ էր: Մեզ չի սպառնում ռիկոշետային հարվածի վտանգը: Մենք առավել ինքնակամ ենք այս հարցերում: Բայց շատ կարևոր է, որ այս բոլոր զարգացումներում ազգը չկորցնի իր դեմքը: Մենք միշտ պիտի լինենք տվյալ իրավիճակի տերը, պիտի մոտ լինենք մեր ազգային ակունքներին, որպեսզի չխոտորվենք ճիշտ ճանապարհից: Հավատացած եմ, որ հայ ազգը միշտ (թեկուզ ինտուիցիայով) կարող է գտնել հատկապես այն ճանապարհը, որն առավել արդյունավետ է իր համար:
«ՄԵՐ ԵՐԱԺՇՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀՆՉՈՒՄ Է ԱՄԵՆՈՒՐ ԵՎ ՈՒՆԵՆՈՒՄ ՋԵՐՄ ԱՐՁԱԳԱՆՔ»
-Ձեր այցելությունը Երևան ունի որոշակի նպատակ, պատմեք, խնդրեմ, այդ մասին:
-Վերջերս մի մեծ նախագիծ եմ իրականացրել Սկանդինավիայում. ձայնագրել եմ Բախի սոնատները և պարտիտուրաները ջութակի մենանվագի համար: Վալերի Գերգիևի հետ համատեղ համերգներով հանդես եմ եկել Պետերբուրգում՝ «Սպիտակ գիշերների աստղերը» նախագծում, կատարել եմ Արամ Խաչատրյանի «Ջութակի կոնցերտը»: Մեր երաժշտությունը հնչում է ամենուր և ունենում ջերմ արձագանք: Կարծում եմ, որ մենք հենց այս ուղիով պիտի ընթանանք, ոչ թե այլասերենք մեր երիտասարդ սերնդի գիտակցությունը զանազան անարժեքություններով: Պետք է ձգտենք անել կոնկրետ, արդյունավետ քայլեր՝ ուղղված մեր երիտասարդության զարգացմանը, նրա մերձեցմանն այն անխաթար, անուրանալի մարդկային աժեքներին, որոնց վրա է իրականում հենվում երկրագունդը: Ինչ վերաբերում է Երևան գալուս նպատակին, ասեմ, որ Կամերային երաժշտության տանը հոկտեմբերի 20-ին կունենամ Շուբերտին նվիրված համերգ՝ «Շուբերտիանա»: Համերգը նվիրվում է ականավոր գիտնական, «Հայբուսակ» համալսարանի հիմնադիր Լևոն Հարությունյանի հիշատակին և ուղեկցվելու է գիտնականի «Հայաստանի բնությունը, նրա պահպանության և հարստացման ուղիները» գրքի շնորհանդեսի արարողությամբ: Համերգը հովանավորել են Կրթության միջազգային ակադեմիան և ԴԱՐ հիմնադրամը: Ես շատ ուրախ եմ այդ համերգի համար, քանի որ հայ հանդիսատեսը հնարավորություն կունենա լսելու այնպիսի երաժշտություն, որը, իմ կարծիքով, առավելագույնս մոտ է կատարելությանը: Կարծում եմ, որ նեյտրալ ձայնն առավել կատարյալ է ինքնադրսևորման մեջ: Այն առավել ճկուն է նախասկզբնական որակով, և դա զգացվում է իր արտահայտչականության, էության, ձևափոխությունների մեջ: Այն չունի կոնկրետ բառային իմաստավորում: Գործիքային երաժշտությունը համարում եմ առավել կատարյալ, այն ինձ հնարավորություն է տալիս տիրապետել ինքնադրսևորման լայն սպեկտրի: Ես սովորաբար հանդես եմ գալիս մեկ կոմպոզիտորի առանձին ստեղծագործությունների ցիկլերի կատարումով: Կարծում եմ, որ դա ավելի դժվար է, բայց և օգնում է պահպանել ու ներկայացնել այն էներգետիկ հոսանքը, որը բնորոշ է կոնկրետ տվյալ ստեղծագործողին: Դա շատ կարևոր գործոն է արվեստում և մարդու զարգացման գործում: Ավելի ուշ ծրագրել ենք համերգային շրջագայություն Իտալիայում: Այդպիսի համերգները միշտ բուռն արձագանք են ունենում: Ես նախընտրում եմ ներկայացնել այնպիսի ստեղծագործություններ, որոնք մեծ արժեք ունեն, բայց քիչ են կատարվել, ինչպես, օրինակ, Բաբաջանյանի սոնատը: Նախատեսել ենք Սկանդինավիայում իրականացնել հայ և այլազգի նշանավոր կոմպոզիտորների ստեղծագործությունների ձայնագրությունները, որոնք, ինչպես և իմ իրականացրած մյուս նախագծերը, մատչելի կլինեն նաև ինտերնետի շնորհիվ:
Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ